Khi nào thì một kilôgam thực sự là một kilôgam? Làm thế nào để bạn đo chính xác quang phổ của ánh sáng? Làm thế nào để bạn đo chính xác nhiệt động lực học? Tính nhất quán về đại lượng và đơn vị là cần thiết để đo chính xác và chỉ có thể đạt được nếu mọi người đều sử dụng cùng một ngôn ngữ. Bộ tiêu chuẩn ISO/IEC 80000Quantities and units sẽ giúp thực hiện điều đó.

Tại Việt Nam, từ năm 2007 đến 2010, 14 tiêu chuẩn thuộc bộ tiêu chuẩn quốc tế này đã được chấp nhận thành Tiêu chuẩn quốc gia mang số hiệu TCVN 7870 Đại lượng và đơn vị. Bộ tiêu chuẩn 7870 thay thế cho bộ TCVN 6398 (tương đương với bộ tiêu chuẩn ISO 31) được xây dựng từ những năm 1990.

Bộ TCVN 7870 (ISO/IEC 80000) hỗ trợ việc hài hoà các thuật ngữ, định nghĩa và ký hiệu được sử dụng trong khoa học, kỹ thuật, do đó đảm bảo một ngôn ngữ thống nhất và các công thức tính, giúp làm giảm nguy cơ sai lỗi và tạo điều kiện, khuyến khích sự trao đổi thông tin giữa các nhà khoa học, kỹ sư của nhiều ngành. Bộ tiêu chuẩn ​​sẽ phục vụ hữu ích cho các cơ quan đo lường và các viện kỹ thuật, học viện, các tác giả, dịch giả về kỹ thuật, các nhà xây dựng tiêu chuẩn và nhiều lĩnh vực công nghiệp.

Bộ tiêu chuẩn phục vụ hữu ích cho các cơ quan đo lường, các viện kỹ thuật và nhiều lĩnh vực công nghiệp. Ảnh minh họa

Bộ tiêu chuẩn Đại lượng và đơn vị bao gồm các thuật ngữ, định nghĩa, ký hiệu đề xuất, đơn vị và các thông tin quan trọng khác liên quan đến các đại lượng được sử dụng trong khoa học, kỹ thuật, đo lường, công nghiệp. Đây là tài liệu tham khảo có giá trị cho những người viết tài liệu khoa học kỹ thuật, sách giáo khoa, tiêu chuẩn và hướng dẫn.

Trưởng ban ISO/TC 12, Đại lượng và đơn vị cho rằng: "Việc hài hòa đại lượng và đơn vị theo tiêu chuẩn quốc tế ISO/IEC 80000 sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc đưa ra thị trường các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo. Với nhu cầu ngày càng tăng về đo lường thống nhất trong nhiều lĩnh vực, như thương mại toàn cầu, chế tạo, sản xuất năng lượng và sức khoẻ, điều quan trọng là chúng ta phải sửa đổi và kiểm tra các tiêu chuẩn để đảm bảo chúng phù hợp và chính xác nhất có thể và phù hợp với Hệ đơn vị quốc tế SI”.

Hiện tại, ISO đã hoàn thành giai đoạn soát xét, sửa đổi và công bố 10 tiêu chuẩn. Ban kỹ thuật Tiêu chuẩn quốc gia TCVN/TC 12 Đại lượng và đơn vị đo của Việt Nam cũng kịp thời nghiên cứu, cập nhật, thay thế dần bộ TCVN 7870 theo hướng chấp nhận các phiên bản mới tương ứng của bộ ISO/IEC 80000.

Cụ thể, trong năm 2020, Tổng cục TCĐLCL đã trình Bộ Khoa học và Công nghệ công bố 9 TCVN sau: TCVN 7870-2 (ISO 80000-2), Đại lượng và đơn vị - Phần 2: Toán học; TCVN 7870-3 (ISO 80000-3), Đại lượng và đơn vị - Phần 3: Không gian và thời gian; TCVN 7870-4 (ISO 80000-4), Đại lượng và đơn vị - Phần 4: Cơ học; TCVN 7870-5 (ISO 80000-5), Đại lượng và đơn vị - Phần 5: Nhiệt động lực học; TCVN 7870-7 (ISO 80000-7), Đại lượng và đơn vị - Phần 7: Ánh sáng và bức xạ; TCVN 7870-9 (IEC 80000-9), Đại lượng và đơn vị - Phần 9: Hóa lý và vật lý phân tử; TCVN 7870-10 (ISO 80000-10), Đại lượng và đơn vị - Phần 10: Vật lý nguyên tử và hạt nhân; TCVN 7870-11 (ISO 80000-11), Đại lượng và đơn vị - Phần 11: Số đặc trưng; TCVN 7870-12 (ISO 80000-12), Đại lượng và đơn vị - Phần 12: Vật lý chất ngưng tụ.

Ngoài ra, một số tiêu chuẩn khác trong bộ tiêu chuẩn Đại lượng và đơn vị cũng đang trong tiến trình soát xét thay thế các phiên bản cũ, đó là tiêu chuẩn ISO 80000-1, Quy định chung và IEC 80000-6, Điện từ. Tiêu chuẩn IEC 80000-13 về khoa học và công nghệ thông tin hiện chưa có kế hoạch soát xét, do vậy vẫn giữ nguyên phiên bản năm 2008. Riêng phần 14 về Viễn sinh trắc học liên quan đến tâm lý con người hiện đã bị hủy.

Đặc biệt, trong lần soát xét này, có một số tiêu chuẩn được xây dựng mới và đang ở giai đoạn dự thảo ban kỹ thuật - CD là: IEC/CD 80000-15 Part 15: Logarithmic and related quantities; IEC/CD 80000-16 Part 16: Printing and writing rules; IEC/CD 80000-17Part 17: Time dependency. Ban kỹ thuật Tiêu chuẩn quốc gia TCVN/TC 12 Đại lượng và đơn vị đo sẽ tiếp tục cập nhật và đưa vào kế hoạch soát xét, hoàn thiện trọn bộ TCVN 7870 trong thời gian tới đây.

Ngọc Bích - VSQI